Door Youri Sepp

Voordat Mark Cousins zelf de camera ter hand nam om zijn persoonlijke visie op de filmgeschiedenis te verbeelden, leefde hij voornamelijk van zijn pennenvruchten. De Ierse academicus heeft bijvoorbeeld een aantal boeken op zijn naam staan, waaronder het gelijknamige werk, dat als een voorstudie kan worden beschouwd van dit filmische epos. Daarin beargumenteert hij onder andere dat de filmindustrie in Hollywood, in tegenstelling tot de populaire gedachte, zeker niet de grootste drijvende kracht was achter de innovaties die het medium de afgelopen 120 jaar heeft meegemaakt. Deze kwamen volgens hem eerder tot stand door allerlei marginale experimenten van vele onbezongen helden, die in alle windstreken te vinden waren. Hoewel deze regisseurs elkaar niet persoonlijk kenden, hadden zij wel één ding gemeen, namelijk hun passie voor film.

 

Afwisseling
Cousins is zelf de kapitein van zijn epische onderneming, waarin hij voornamelijk in voice over bruggen bouwt tussen honderden fragmenten die in hoog tempo de revue passeren. Hoewel hij qua inhoud zeer doortastend is, een ongekende kennis van zaken etaleert en hij bij vlagen poëtisch is, kan zijn nogal eigenaardige manier van praten menig kijker tegen de borst stuiten. Veelal spreekt hij zijn zinnen op monotone wijze uit, waarbij hij delen van woorden op een bijna bevragende wijze benadrukt. Hoewel dit vooral in het begin vrij storend is en de aandacht ietwat afleidt van de inhoud, mag dit zeker de pret niet drukken die de film op elk ander terrein biedt. De talloze filmfragmenten die Cousins’ Odyssee kent, worden bijvoorbeeld afgewisseld met zijn fysieke reis in het heden, waarbij wij onder andere de plekken te zien krijgen die een prominente rol speelden in de filmgeschiedenis. Om zijn cinematische borduursel volledig te maken, voegt Cousins hier en daar ook interviewfragmenten toe met onder andere regisseurs, scenaristen, acteurs en critici die hun ervaringen uit eerste hand met ons delen en zo het verhaal verder kracht bij zetten.

 

Als voorbeeld van de rijkelijke en vakkundig dichtgetimmerde manier waarop Cousins de filmgeschiedenis als een gelaagde, intertekstuele lappendeken voor ons ontvouwt, kunnen wij zijn bespreking van Martin Scorseses Taxi Driver (1976) en Raging Bull (1980) nemen. In zijn typische vertelwijze beschrijft hij een fragment. “Bickle’s world is one of booze and porn. He walks around in the blue light of dawn. He finds it painful to be alive.” Van het filmfragment springen wij naar een shot van dezelfde straat in het heden, alsof hij aansluiting wil zoeken bij onze dagelijkse, meer tastbare werkelijkheid. Dan gaan wij terug naar de film. “Here Bickle is making a phonecall to the woman he’s obsessed by. Scorsese has the camera track away from Bickle, almost in embarrassement. He later explains that it was too painful to watch the scene. This is wholly modern.” Dan volgt een vergelijkend fragment uit Chikamatsu Monogatari (1954) van Kenji Mizoguchi waaraan Cousins toevoegt: “It’s emotional wisdom is close to the way that Mizoguchi kept his camera away from raw emotion, by not showing his characters faces.” Dan zijn wij zijn weer even in het heden, kijkend naar het interieur van Musso and Frank’s restaurant in Hollywood: “where Charlie Chaplin and Douglas Fairbanks used to eat”, meldt onze verteller even tussen neus en lippen door. Het was daar waar “DeNiro told Scorsese that he’d be interested in acting in a film about a boxer called Jake La Motta.” Het is alsof de aura’s van de sterren er nog steeds voelbaar zijn. Direct daarna gaat Cousins in op de visuele stijl van Raging Bull, waarbij hij nog even snel wijst op de documentairestijl waarin sommige huiselijke scènes zijn gefilmd, geïnspireerd op Scorseses eigen autobiografische documentaire Italianamerican. Op literaire wijze verklaart hij daarop dat de fameuze boxscènes afkomstig waren uit een ander stilistisch universum.“Slow motion shots like bloody statues, like Christ in a baroque cathedral one minute. Than fast cutting, wide angle lenses and tracking like Orson Welles the next. […] Never before had such explicit Italian Catholicism been the theme of an American film. Ethnicity and the specifics of ghetto life were one of the things that romantic cinema had screened out. You could feel Scorsese’s very nervous system in his films and his cities metabolic rate.” Inderdaad, een wervelende, fascinerende stoomcursus filmgeschiedenis.

Conclusie
Door de ongekende schaal en de enorme rijkdom aan informatie is The Story of Film: An Odyssey een epische documentaire die je zelden zult zien. De serie zou goed fungeren als een filmisch naslagwerk waarin in de belangrijkste innovators van zowel het medium als de kunstvorm aan bod komen. Hoewel Cousins gebruik heeft gemaakt van bescheiden middelen, brengen zijn persoonlijke invalsoek en zijn vakkundig opgebouwde, onderhoudende en bovenal didactische verhaal, de filmgeschiedenis op een bruisende manier tot leven. Door zijn lange verhaal in vijftien delen te knippen, creëert Cousins een epos dat ook goed te behappen is, wanneer je  de losse delen in niet chronologische volgorde wilt bekijken. Toch zul je pas echt Cousins reisgenoot worden wanneer je een aantal uur van dit magnum opus achter elkaar bekijkt. Hoe het ook zij, dit ongekende monsterproject is ongetwijfeld onmisbare kost voor cinefielen en filmstudenten.