Door Steven Lambrecht a.k.a. Ash

Hij wandelt langs industriële landschappen richting gebouw waar hij een kamertje huurt. Henry wil net zijn woonst binnengaan wanneer hij door een buurvrouw aangesproken wordt. Ze geeft hem de boodschap dat hij uitgenodigd is om bij zijn vriendin en haar ouders te gaan eten. Henry zet zijn boodschappen neer en staart even naar zijn radiator want, aangezien hij geen televisie bezit, is net dat zijn enige bezigheid. Telkens hij dat doet fantaseert hij dat er in het verwarmingstoestel een vrouw leeft die over de hemel zingt. Wanneer hij die avond het huis van zijn vriendin Mary bereikt, wordt onmiddellijk duidelijk dat de sfeer te snijden is.

Henry wordt uitgenodigd om aan tafel te zitten en de kip aan te snijden. Maar als hij het dood stuk pluimvee voorgeschoteld krijgt, kan hij zijn ogen bijna niet geloven. Het vlees dat op zijn bord ligt is immers niet groter dan zijn vuist en wanneer hij het mes er in duwt beginnen de poten te bewegen en stroomt er massa’s bloed uit. Mary loopt hysterisch weg waarna de moeder een woordje met Henry wil spreken. De onsympathieke vrouw probeert haar toekomstige schoonzoon eerst een tong te draaien om hem nadien te vertellen dat haar dochter onlangs bevallen is van een baby. Ze beweert dat het kind van hem is en dat hij er dan ook maar de verantwoordelijkheid van moet dragen. Ze eist dat hij met Mary trouwt en als een gezin in zijn kleine kamertje gaat wonen. Hoewel Mary beweert dat het kind eigenlijk een vreemd soort 'ding' is, gaat Henry in op het voorstel van zijn schoonmoeder. Dat blijkt echter niet makkelijk te zijn. Het kleine gedrocht ligt volledig ingepakt op de kast, doet niets anders dan huilen en weigert te eten. Al na de eerste nacht kan Mary er niet meer tegen en verlaat ze zowel Spencer als de baby. Henry staat er dus alleen voor en als klap op de vuurpijl is het kind ook nog ziek. Vanaf dat moment valt hij van de ene nachtmerrie en hallucinatie in de andere.

Nog voor David Lynch aan het script van Eraserhead begon had hij al diverse kortfilms gemaakt waaronder The Amputee, The Grandmother,… Ondertussen ging hij naar een prestigieuze filmschool die hij al snel wou verlaten omdat hij er zijn zin niet mocht doen, maar na enkele onderhandelingen kreeg de jonge regisseur alsnog groen licht om Eraserhead te realiseren. Het script van zijn toekomstig meesterwerk telde slechts twintig pagina’s en zijn leerkrachten dachten dat de film dan ook twintig minuten ging duren. Zowel toen als nu nog is het namelijk gangbaar te veronderstellen dat één pagina ook één minuut aan speelduur betreft. Maar David Lynch maakte algauw duidelijk dat hij een andere aanpak wou hanteren, in de eerste tien minuten van zijn film is er bijvoorbeeld geen lijntje dialoog te horen.

Hoewel hij nu eindelijk toestemming had gekregen om met de productie te beginnen, rees er een nieuw probleem: het budget. Hij werd wel gesponsord door zijn school, maar dat was niet genoeg. Jack Nance’s vrouw, die in een typische diner werkte, stond haar loon af en zelfs David Lynch himself ging kranten bezorgen om toch dat extraatje meer te verkrijgen. Op het einde van de rit bleek dat de jonge cineast over een budget van ongeveer 20.000 dollar beschikte. Een verschrikkelijk laag bedrag, zelfs een bijzonder normale reclamespot onwaardig, maar voor Lynch een uitgelezen kans om zichzelf van zijn meest creatieve kant te tonen.

De decors ogen behoorlijk simplistisch, maar scheppen zo een duidelijk beeld van de desolate en industriële wereld waarin het verhaal zich afspeelt. Dat landschap wordt extra in de verf gezet door de talloze fabrieken en de mysterieuze pijpleidingen die overal en nergens heen gaan en dit allemaal in combinatie met de prachtige zwart-wit fotografie. Eraserhead wordt bovendien gespekt door muziek van Fats Waller, wat de naargeestige sfeer versterkt, maar ook sound designer Alan Splet deed zijn duit in het zakje. Het geluid van radiatoren die stoom lekken bijvoorbeeld lijkt in het begin een heerlijke bijdrage, maar dan wel eentje die op den duur danig op de zenuwen begint te werken. Voor de ene storend, voor de andere dan weer helemaal geslaagd.

Dat is zowat typerend voor de hele film, you either love it or hate it. Wanneer Eraserhead voor het eerst gereleased werd, waren de meningen heel erg verschillend. Een meesterwerk, riepen sommigen uit, terwijl anderen het de grootst mogelijke en meest walgelijke troep vonden die ze ooit hadden gezien. De film kan misschien het best uitgelegd worden als een aaneenschakeling van nachtmerries en absurde hallucinaties. Het publiek was daar waarschijnlijk destijds nog niet klaar voor, net zoals dat ook het geval was toen Un chien Andalou uitgebracht werd. Het beste voorbeeld is de hallucinatie van Henry wanneer hij naar het ‘optreden’ kijkt van de Lady in the Radiator. Terwijl ze het lied In Heaven Everything is Fine zingt, vallen overmaatse spermatozoïden uit de lucht die ze vervolgens zonder pardon met de hiel van haar schoen herwerkt tot een witte brij. Dit beeld, best misselijkmakend, wordt opgevolgd door Henry’s hoofd dat van zijn romp valt, door de vloer zakt en op straat door een jongen opgeraapt wordt die het naar een fabriek brengt waar men potloden maakt. Bent u nog mee?

Gelukkig zijn de meningen in de loop der jaren wat veranderd. Het overgrote merendeel van filmliefhebbers tot critici vinden Eraserhead ondertussen een meesterwerk en een mijlpaal in de filmgeschiedenis. Hoewel de dialogen tot een minimum herleid zijn, is hier weliswaar sprake van strakke acteerprestaties. En het dient gezegd te worden: Jack Nance moet absoluut de grootste pluim van allemaal krijgen. Ondanks het feit dat de man een nobele onbekende was, verdiende hij na de release echt wel meer naamsbekendheid, maar verkreeg het nooit. Voor de rest bestaat de cast uit een reeks nietszeggende namen, behalve dan misschien Hal Landon Jr. die je eventueel herkent als Captain Logan uit de culthit Bill and Ted’s Excellent Adventure (1989). Zijn rol als potloodmaker was trouwens diens debuut in Tinseltown.

De personages zijn, bijzonder zacht uitgedrukt, bizar en absurd. Er loopt werkelijk geen enkel personage rond die als ietwat normaal bestempeld kan worden, iets wat later typerend werd voor een David Lynch film. De monsterlijke baby spant weliswaar de kroon en valt het best voor te stellen als E.T. toen die nog een foetus geweest moet zijn. Net over dit wezen blijft Lynch tot op de dag van vandaag mysterieus. Niemand weet precies wat de regisseur gebruikt heeft om de monsterbaby te maken. Speculaties over een gestroopt konijn tot ongeboren lam doen al jaren de ronde, maar het lijkt er sterk op dat Lynch het geheim mee in zijn graf zal nemen.

NIet alleen dat feit, maar ook de eventuele achterliggende boodschap van de film. De meest gangbare theorie is dat het een projectie was van zijn eigen toenmalige angst voor het vaderschap want, toen zijn dochter Jennifer ter wereld kwam, werd namelijk vastgesteld dat ze misvormde voeten had. Vandaar de eventuele link naar de misvormde baby. Hoe dan ook, je kan niet anders dan concluderen dat Eraserhead een heel persoonlijke film is. Dat uitte zich meer dan waarschijnlijk ook in het kapsel van Jack Nance dat verdacht veel op de haardracht van de regisseur leek. Het is precies alsof Nance eerst zijn vingers in het stopcontact moest stoppen alvorens hij de set betrad. En alsof dat nog niet erg genoeg was, duurde de opnames van deze film maar liefst drie jaar! Verdere hardnekkige beweringen omtrent de film: dat het een bewuste campage was pro- of anti-abortus. Zo zie je maar, vraag aan tien mensen de betekenis van Eraserhead en je zal eenzelfde aantal theorieën onder je neus geschoven krijgen.

Laat dat dan ook de magie zijn van dit meesterwerk. Na het zien van de film kan je nog uren, zelfs dagen discussiëren. En de kans is groot dat je er dan nog niet uit bent. Enkel Lynch heeft alle antwoorden maar houdt de lippen stijf op elkaar. Eraserhead heeft het werkelijk allemaal: surrealisme, een flinke portie gore, een snuifje erotiek en er is zelfs donkere, goofy humor op te merken. De scène waarin onze protagonist met zijn boodschappen naar huis gaat en in een plas water trapt, valt best te vergelijken met de gloriedagen van Charlie Chaplin. De grote Lynch toonde hier van bij zijn prille begin als filmmaker dat hij eigenzinnig is en niet van plan binnen de lijntjes te kleuren.

Eraserhead is een surreële trip en biedt een kijkervaring die je niet snel zal vergeten. Een absolute aanrader. Echter, zoals ik eerder zei, niet voor iedereen weggelegd.